CITES i aspekty prawne

W związku z pojawiającymi się co jakiś czas wątpliwościami dotyczącymi aspektów prawnych hodowli zwierząt egzotycznych, a w szczególności przepisów dotyczących CITES, postanowiliśmy opracować materiał, który pomógłby rozwiać wszelkie wasze wątpliwości.

Chcieliśmy, aby nasz materiał był źródłem wiarygodnym, dlatego z pytaniami zwróciliśmy się do instytucji odpowiedzialnych za te właśnie kwestie, czyli Ministerstwa Środowiska, a w kwestiach dotyczących postępowań policyjnych do Komendy Głównej Policji.

Oto informacje jakie udało nam się zdobyć.

1. Jakie dokumenty powinien posiadać w Polsce właściciel ptasznika, skorpiona lub jakiegokolwiek innego zwierzęcia znajdującego się na liście CITES, który nie prowadzi działalności komercyjnej? Czy wystarczy rachunek ze sklepu lub akt darowizny?

Ewentualnie jakie inne dokumenty mogą nam posłużyć do poświadczenia legalności pochodzenia naszych zwierząt?
Czy potrzebny jest nam jakiś dokument na tzw. hybrydy?

Wszystkie gatunki pająków z rodzaju Brachypelma spp. oraz ich hybrydy podlegają przepisom UE odnoszącym się do handlu dziką fauną i florą. Wymienione są one w Aneksie B obecnie obowiązującego rozporządzenia Komisji (WE) nr 407/2009 z dnia 14 maja 2009 r. zmieniającego rozporządzenie Rady (WE) nr 338/97 w sprawie ochrony gatunków dzikiej fauny i flory w drodze regulacji handlu nimi. Stosownie do art. 8 ust. 5 w związku z ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 338/97 z dnia 9 grudnia 1996 r. w sprawie ochrony gatunków dzikiej fauny i flory w drodze regulacji handlu nimi, podejmowanie działalności komercyjnej względem okazów ww. zwierząt jest możliwe jedynie wtedy, gdy osoba podejmująca te czynności jest w stanie udowodnić (w sposób zadowalający właściwy organ danego Państwa Członkowskiego) legalne pochodzenie posiadanych okazów, w myśl przepisów UE dotyczących handlu dziką fauną i florą. W danym przypadku osoba sprzedająca okazy ww. pająków jest zobligowana wykazać, że mają one pochodzenie zgodne z obowiązującym prawodawstwem wspólnotowym dotyczącym ochrony dzikiej fauny i flory. Może to nastąpić poprzez przedstawienie dokumentacji świadczącej o zgodnym z obowiązującymi regulacjami wprowadzeniu ww. okazów do Wspólnoty (np. oryginał lub czytelna kopia zezwolenia import_owego CITES) bądź też poprzez udowodnienie hodowlanego pochodzenia okazów pozyskanych w ramach Wspólnoty, czyli spełnienia warunków art. 54 rozporządzenia Komisji WE nr 865/2006 z dnia 4 maja 2006 r. ustanawiającego przepisy wykonawcze do rozporządzenia Rady WE nr 338/97 w sprawie ochrony gatunków dzikiej fauny i flory w drodze regulacji handlu nimi).

2. Jakich dokumentów potrzebujemy, aby móc legalnie rozmnażać i sprzedawać nasze zwierzęta?

Zgodnie z opinią Organu Naukowego Konwencji Waszyngtońskiej w Polsce (Państwowej Rady Ochrony Przyrody) w przypadku pochodzenia pająków gatunków wymienionych w Aneksie B rozporządzenia Komisji (WE) nr 318/2008 z hodowli krajowej, sprzedający je powinien posiadać zaświadczenie wydane przez powiatowego lekarza weterynarii potwierdzające ten fakt. Polskie przepisy weterynaryjne nie regulują zasad wydawania zaświadczeń o urodzeniu chronionych zwierząt w niewoli. Konieczność wydawania takich zaświadczeń wynika z przepisów wskazujących na zaświadczenia jako na przykłady dokumentów potwierdzających legalne pochodzenie okazu, w tym umożliwiających ich rejestrację lub wydanie zezwolenia eksportowego (czyli z art. 61 ust. 4 pkt 2 i art. 64 ust. 4 pkt 11 lit. c ustawy o ochronie przyrody). Są więc wydawane na wniosek podmiotu, we wszystkich przypadkach, w których posiada on interes prawny związany z uzyskaniem dokumentu. Obowiązek posiadania i dokumentowania legalnego pochodzenia okazów, w myśl przepisów UE dotyczących CITES, powstaje w momencie rozpoczęcia podejmowania działań komercyjnych (zarobkowych) wobec danego okazu. Nieodpłatne (niezarobkowe) przekazywanie okazu powinno znaleźć odzwierciedlenie w zaświadczeniu mogącym być potwierdzeniem tego faktu (np. akt darowizny).

3. Jakich dokumentów potrzebujemy przewożąc te zwierzęta przez granicę państw w obrębie UE? Jakich poza Unią? W jaki sposób możemy zdobyć CITES?  Czy przewożąc przez granicę zwierzę (ptasznika, skorpiona) nie znajdującego się na liście CITES potrzebne są nam jakieś dokumenty?

Przewożenie okazów gatunków objętych przepisami CITES przez granice UE wiąże się z koniecznością uzyskiwania stosownych zezwoleń CITES (eksportowych lub import_owych). W Polsce zezwolenia takie wydaje Organ Zarządzający Konwencji Waszyngtońskiej CITES, czyli Minister Środowiska na wniosek zainteresowanego. Formularz wniosku o wydanie przywołanych zezwoleń znajduje się na stronie internetowej: Formularze wniosków. Opłata skarbowa za jego wydanie wynosi 107 zł. Przewożenie okazów CITES w ramach UE wymaga jedynie posiadania dokumentów wskazujących na legalne ich pochodzenie. W przypadku przewozu przez granicę żywych zwierząt gatunków nie objętych przepisami CITES posiadanie dokumentów CITES nie jest wymagane.

4. W jaki sposób możemy uzyskać od lekarza weterynarii zaświadczenie o pochodzeniu z hodowli? Na jakiej podstawie lekarz weterynarii wystawia takie zaświadczenie?  Czy lekarz weterynarii będzie chciał zobaczyć naszą hodowlę?  Ile kosztuje wystawienie zaświadczenia o pochodzeniu z hodowli?

Prowadzenie hodowli pająków, jak również każdorazowe uzyskanie przychówku w ramach prowadzonej hodowli, powinno zostać zgłoszone do powiatowego lekarza weterynarii. W tym przypadku można powoływać się na art. 61 ust. 4 pkt 2 ustawy o ochronie przyrody. Zaświadczenie o prowadzeniu hodowli i uzyskaniu przychówku jest wydawane na podstawie kontroli hodowli. Opłata skarbowa za wydanie zaświadczenia wynosi 17 zł.

5. Jak do tego odnosi się wyrok Eurpoejskiego Trybunału Sprawiedliwości z dnia 16 lipca 2009 roku?

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich w sprawie prejudycjalnej nr: C-344/08 dotyczącej prowadzonego przed polskim sądem postępowania karnego związanego ze sprzedażą pająków, rozstrzyga o dopuszczaniu, w ramach danego prawa procesowego, wszelkich środków dowodowych przysługujących stronie oskarżonej, wskazujących na zgodne z prawem wejście w posiadanie okazów z Aneksu B do rozporządzenia Rady (WE) nr 338/97. Z treści przywołanego wyroku wynika, że w celu udowodnienia legalnego pochodzenia okazów i spełnienia wymogów wynikających z przepisów dotyczących ochrony gatunków dzikiej fauny i flory, oskarżony może wykorzystywać wszelkie środki dowodowe, na które w tego rodzaju postępowaniach zezwala prawo procesowe danego państwa członkowskiego. Jednakże obowiązek udowodnienia legalności pochodzenia okazów gatunków wymienionych w Aneksie B rozporządzenia Komisji (WE) nr 318/2008 spoczywa, zgodnie z art. 8 ust. 5 rozporządzenia Rady (WE) nr 338/97, na każdej osobie, która podejmuje względem nich działania komercyjne, niezależnie od faktu nie istnienia obowiązku posiadania dokumentu świadczącego o ich wpisie do rejestru. Wobec braku możliwości udowodnienia legalnego pochodzenia przywołanych zwierząt działania powyższe są zakazane, stosownie do art. 8 ust. 1 ww. rozporządzenia. Odpowiedzialność za podejmowanie działań niezgodnych z prawem spoczywa w równej mierze na sprzedającym, jak i na kupującym i stanowi przestępstwo w myśl art. 128 pkt 2 lit. d) przytoczonej ustawy o ochronie przyrody.

W przypadku podejmowania działań komercyjnych wobec urodzonych i wyhodowanych w niewoli gatunków zwierząt z Aneksu B do rozporządzenia Rady (WE) nr 338/97 hodowcy/sprzedawcy, stosownie do art. 8 ust. 5 rozporządzenia Rady (WE) nr 338/97 oraz art. 54 rozporządzenia Komisji (WE) nr 865/2006, muszą być w stanie udowodnić zarówno spełnienie warunków wymienionych w przytoczonym art. 54, jak i to, że okazy te zostały uzyskane, a jeśli pochodzą spoza Wspólnoty, że zostały wprowadzone na ten obszar zgodnie z prawodawstwem obowiązującym w zakresie ochrony dzikiej fauny i flory. W przypadku urodzenia okazów na terenie Wspólnoty, udokumentowanie spełnienia warunków art. 54 może jednocześnie stanowić potwierdzenie legalnego uzyskania, o którym mowa powyżej.

W chwili obecnej hodowcy/sprzedawcy nie mają prawnego obowiązku występowania do Ministra Środowiska z wnioskiem o uznanie hodowanych/sprzedawanych okazów za spełniające kryteria omawianego art. 54 rozporządzenia Komisji (WE) nr 865/2006.

Powinni jednakże posiadać odpowiednią dokumentację hodowlaną (lub jej kopie wykonane zgodnie z art. 64 ust. 9 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody), na podstawie której można jednoznacznie ocenić, że spełnione zostały wymogi dotyczące urodzenia i wyhodowania w niewoli, określone w art. 54.

Podmioty, które nie prowadzą działalności gospodarczej w zakresie handlu żywymi zwierzętami gatunków chronionych na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 338/97, nie są obecnie zobligowane, stosownym przepisem prawnym, do przekazywania kupującym dokumentów legalnego pochodzenia okazów, spełniających warunki opisane w 64 ust. 9 ustawy o ochronie przyrody. Jednakże, w kontekście art. 8 ust. 5 przywołanego rozporządzenia, dokumenty te powinny być dostarczone na każde żądanie odpowiedniego organu kontrolującego lub osoby kupującej okaz. Przekazywanie stosownych dokumentów jest jednak praktyczną koniecznością w kontekście późniejszej sprzedaży okazów.

6. Jakie konsekwencje grożą hodowcy, który nie posiada odpowiednich dokumentów?

Posiadanie okazu gatunku Cites bez zezwolenia stanowi wykroczenie z art. 127 pkt. 3 i 4 Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody ( art. 127 pkt. 3)- Kto umyślnie nie zgłasza do rejestru, o którym mowa w art. 64 ust.1, posiadanych lub hodowlanych zwierząt, art. 127 pkt. 4 – Kto posiada okazy gatunków bez zezwolenia, o którym mowa w art. 56 ust. 2.

Przepisy przytaczanych wykroczeń określają za popełnienie tych czynów konsekwencje w postaci kary aresztu albo grzywny.

7. Czy i kiedy policja może skonfiskować nasze zwierzęta? Jak możemy tego uniknąć?

Policja może skonfiskować zwierzęta, które zostały nabyte w wyniku przestępstwa lub wykroczenia w trakcie wykonywania czynności policyjnych a sąd może orzec przepadek tych zwierząt w razie ukarania za wykroczenie określone w art. 127 albo w art. 131 lub skazania za przestępstwo określone w art.128 Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody.

8. Często się zdarzało, że "biegły" nie określił trafnie gatunku i zabierane są nie te pająki, co zrobić w wypadku często rażących błędów?

Przy każdym zatrzymaniu dowodu rzeczowego obowiązują przepisy kodeksu podstępowania karnego lub przepisy postępowania o wykroczenie, które dają prawo osobie od której zabezpieczane są dowody rzeczowe (w tym przypadku zwierzęta) na zgłaszanie uwag co do wykonanych czynności. Uwagi te wpisane zostają w protokół zatrzymania rzeczy i analizowane pod kątem poprawności wykonanej czynności procesowej.

9. Co się stanie, jeżeli zarekwirowany pająk zdechnie - co się zdarzało? Gdzie szukać zadość uczynienia?

Jeżeli zabezpieczone dla potrzeb postępowania przygotowawczego zwierzę zdechnie, sąd w trakcie rozpatrywania sprawy przy ustaleniu, że były one posiadane legalnie (pisemnie zgłoszone do rejestru CITES) może orzec odszkodowanie obciążając jego kosztem Skarb Państwa.

To już wszystkie informacje, które udało nam się zgromadzić. Mamy nadzieję, że rozwiały one większość waszych wątpliwości. Pamiętajcie, że nie są one naszym wymysłem, ani naszą interpretacją istniejącego prawa tylko pochodzą od Ministerstwa Środowiska oraz Policji, czyli instytucji wiarygodnych i odpowiedzialnych za te właśnie przepisy. Dlatego też powyższe informacje mogą stanowić wykładnię, do której można się w przyszłości odwoływać.

Poniżej zamieszczamy kilka przydatnych linków, gdzie można zasięgnąć dodatkowych informacji dotyczących CITES.
1. O Konwencji
2. Teksty Konwencji CITES
3. Raporty roczne CITES
4. Informacje i wyjaśnienia
5. CITES - chronione okazy na celowniku Policji 
Zapraszamy do dyskusji na temat CITES

Wywiad przeprowadził Paweł HeavyPaul Ignac